Εκδηλώσεις
Ιστορία και Ιστορίες
Πρόεδροι: Hans-Joachim Gehrke, Πρόεδρος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και Johannes Koder, Καθηγητής και Διευθυντής του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Βιέννης και μέλος της Αυστριακής Ακαδημίας των Επιστημών
Κύριοι Ομιλητές: Roderick Beaton, Richard Buxton, Edhem Eldem, Richard Hunter, Johannes Koder (αντιπρόεδρος), Βασίλης Λαμπρινουδάκης, Peter Meineck, Himanshu Prabha Ray, Damian Sutton
Συνομιλητές: Τάκης Καμπύλης, Hyun Jin Kim, Δημήτρης Παπανικολάου, Sir Peter Stothard
Η ενότητα επικεντρώθηκε στην επίδραση του ελληνικού πολιτισμού στην ιστοριογραφία και την αφήγηση ή, από μια γενικότερη σκοπιά, στη σχέση μεταξύ της ιστορίας και των πολλαπλών τρόπων θεώρησής της. Οι βασικοί στόχοι ήταν τέσσερεις.
Πρώτον, ασχοληθήκαμε με διαφορετικούς τρόπους αντίληψης του παρελθόντος, έχοντας ως αφετηρία δύο αντικρουόμενες περιπτώσεις, που συχνά εκλαμβάνονται ως αμοιβαία αποκλειόμενες μεταξύ τους, δηλαδή την επαγγελματική θεώρηση του σύγχρονου ιστορικού και τους παραδοσιακούς τρόπους ανάμνησης, μυθοπλασίας και διήγησης (αφήγηση). Λαμβάνοντας υπ’ όψιν την αρχαία ελληνική ιστοριογραφία, όπου δεν υπήρχε αυτός ο διαχωρισμός, προσπαθήσαμε να ξεπεράσουμε αυτή την άκαμπτη αντίθεση και να αναζητήσουμε ενδιάμεσα φαινόμενα μεταξύ αυτών των εννοιών, εξετάζοντας τις μεταξύ τους σχέσεις και διασυνδέσεις και καταργώντας το όριο μεταξύ παραδοσιακών, ή και ορθόδοξων, διακρίσεων μεταξύ του μύθου και της πραγματικότητας, των πραγματικών γεγονότων και της φαντασίας. Έτσι διεισδύσαμε στη σφαίρα, όπου η επαγγελματική ή ακόμη και η επιστημονική ιστορία έρχεται κοντά στην ιστοριογραφία που διαμορφώνεται από αφηγηματικές δομές ή όπου λογοτεχνικά είδη έρχονται σε επαφή με ιστορικά γεγονότα, συμβάντα ή/και συσχετισμούς. Αυτό θυμίζει τις ιδέες του Hayden White στο έργο Μεταϊστορία και του Paul Ricoeur στο Χρόνος και Αφήγηση, τα οποία μπορούν να χρησιμεύσουν ως θεωρητικό πλαίσιο. Με άλλα λόγια, ένα τμήμα της ενότητας αφορούσε στις αφηγηματικές ιδέες ως μέσο γεφύρωσης του χάσματος μεταξύ ιστορίας και διήγησης, μεταξύ του κόσμου των ιστορικών γεγονότων και του «βασιλείου» των μυθικών συμβάντων. Αυτό βοήθησε επίσης στην προσέγγιση μεταξύ επαγγελματιών ιστορικών και ερευνητών της θεωρίας της λογοτεχνίας ή λογοτεχνών.
Δεύτερον, διερωτηθήκαμε με τίνος την ιστορία είχαμε να κάνουμε. Όταν θέσαμε αυτό το ερώτημα επιχειρήσαμε να αναζητήσουμε την «κοινωνική επιφάνεια» της μνήμης και αυτό που μελετήσαμε ήταν η σχέση μεταξύ μιας πολιτικής οργάνωσης, ενός κοινωνικού συνόλου ή μιας πολιτιστικής μονάδας και της αντίστοιχης «δικής τους» ιστορίας. Αυτό το εγχείρημα είναι υψίστης σημασίας, καθώς η αντιμετώπιση μιας ομάδας απέναντι στο δικό της παρελθόν σχετίζεται στενά και χαρακτηρίζει την ιδιαίτερή της ταυτότητα και την κοινωνική της συνοχή. Η εξέταση του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνει μια μονάδα το παρελθόν της, μας οδηγεί σε καλύτερη κατανόησή της. Επιπλέον, λάβαμε υπ’ όψιν μας την επίδραση του φύλου και του πολιτισμού, των διαφορετικών κοσμοαντιλήψεων και ιδεολογιών, στη νοηματική αντίληψη της ιστορίας. Ως εκ τούτου, συζητήθηκε πώς οι τρόποι απομνημόνευσης, στοχασμού και κατανόησης του παρελθόντος μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία (ή ακόμα και κατασκευή) διαφορετικών συλλογικών ή ατομικών ταυτοτήτων και το αντίστροφο.
Τρίτον, χρησιμοποιήσαμε αυτές τις γενικές προσεγγίσεις προκειμένου να επιτευχθεί μια καλύτερη κατανόηση των (αρχαίων) ελληνικών αντιλήψεων του παρελθόντος. Η ιστοριογραφία που συνήθως εξετάζουμε πρώτα δεν αποτελεί τον μόνο ή ακόμη και τον κύριο τρόπο προσέγγισης παλαιοτέρων εποχών. Αντί να περιορίσουμε τον εαυτό μας στα έργα της ιστοριογραφίας, πρέπει να συμπεριλάβουμε στην έρευνα μας και άλλα είδη καταγραφής αναμνήσεων, και άλλους τρόπους ενθύμησης, όπως τις προφορικές παραδόσεις, την επική και ελεγειακή ποίηση, τις θεατρικές παραστάσεις, τα μυθιστορήματα, τα αυθεντικά μνημεία και έγγραφα και θα πρέπει να τα συγκρίνουμε και να τα φέρουμε σε αντιπαράθεση με τους ιστορικούς και τα έργα τους. Έτσι, συλλέγουμε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο που οι Έλληνες διαμόρφωσαν το παρελθόν τους. Μπορούμε ακόμη να ενσωματώσουμε στη μελέτη μας και άλλες αρχαίες αντιλήψεις της ιστορίας, π.χ. από πολιτισμούς της Εγγύς Ανατολής, και τις αντικρουόμενες απόψεις τους για τους Έλληνες και τη συμπεριφορά τους.
Τέλος, τα σημαντικότερα έργα της ελληνικής λογοτεχνίας και ιστοριογραφίας πολύ συχνά αναφέρονται σε παραδειγματικές ή αρχετυπικές καταστάσεις, πεπρωμένα και σχέσεις, όπως πόλεμος και ειρήνη, αγάπη και μίσος, άτομο και κοινότητα. Συνδυάζουν αυτές τις ιστορίες με συγκεκριμένες απόψεις για τον κόσμο και τείνουν να εξηγήσουν τα γεγονότα και τις σχέσεις στις οποίες αναφέρονται μέσω μυθικών ή/και ιστορικών, ή καλύτερα ίσως μυθιστορικών ερμηνειών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο έχουν δημιουργηθεί μεγάλα αφηγήματα, όπως η ιστορία του Τρωικού πολέμου, η επιστροφή ενός ήρωα, η παγκόσμια μάχη μεταξύ Ελλήνων και Βαρβάρων ως αγώνας μεταξύ ελευθερίας και δεσποτισμού, η μοίρα ενός σχεδόν μυθικού πολεμιστή, όπως ο βασιλιάς Αλέξανδρος της Μακεδονίας, και ούτω καθεξής. Όλες αυτές οι ιστορίες αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής, όχι μόνο γι’ αυτό που είναι αλλά κυρίως επειδή επηρέασαν βαθύτατα κατοπινές αντιλήψεις του παρελθόντος, ιδιαίτερα δε τις δικές μας. Έχοντας υποστεί μετασχηματισμούς με διάφορους τρόπους, έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση συγκεκριμένων κοσμοαντιλήψεων όσον αφορά, για παράδειγμα, στη σχέση μεταξύ Ανατολής και Δύσης, όπως στην ιδέα της «σύγκρουσης των πολιτισμών». Έτσι έχουν καταστεί πραγματικά θεμελιώδεις ιστορίες, ένα είδος σύγχρονου καταστατικού χάρτη μύθων, τουλάχιστον στη Δυτική σκέψη. Στόχος μας ήταν η μελέτη αυτής της επίδρασης των αρχαίων μοντέλων και η τροποποίησή της, τρόπον τινά, τοποθετώντας την στο ιστορικό της πλαίσιο, καταδεικνύοντας με τον τρόπο αυτό ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μεταφυσικά ή θρησκευτικά στοιχεία, αλλά με φαινόμενα που αφορούν συγκεκριμένους τρόπους πρόσληψης και ερμηνείας. Ιδιαίτερα στο σημείο αυτό, είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε τις διάφορες πτυχές αυτών των αφηγήσεων και τις ερμηνείες τους με συγγραφείς και δημοσιογράφους.
