Εκδηλώσεις
Επιστήμη και Ηθική
Πρόεδροι: Αθανάσιος Σ. Φωκάς, Καθηγητής και Διευθυντής του Τμήματος Μη Γραμμικής Μαθηματικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Cambridge και Jacques Jouanna Μέλος της Ακαδημίας Επιγραφών και Γραμμάτων του Ινστιτούτου της Γαλλίας, Γαλλία
Κύριοι Ομιλητές: Sir Michael Francis Atiyah, John D. Barrow, Siddharthan Chandran, Anne Fagot-Largeault, Baroness Susan Greenfield, Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης [Ζηζιούλας], Jacques Jouanna (αντιπρόεδρος), Erling Norrby, Θεοδόσιος Τάσιος
Συνομιλητές: Said Esteban Belmehdi, Felix Hasler, Anna Marmodoro, Κωνσταντίνος Μουτούσης
Οι αξιοσημείωτες ανακαλύψεις στην επιστήμη και ιδιαιτέρως στη φυσική, την αστρονομία, τη βιολογία, τη βιοχημεία και τη μοριακή βιολογία, καθώς επίσης και ο αντίκτυπος ορισμένων εξ αυτών στην τεχνολογία, έχουν ασκήσει τεράστια επίδραση σε όλες τις πτυχές της ζωής. Αρκετοί από τους γενετικούς και μοριακούς μηχανισμούς που αποτελούν τη βασική εξήγηση της ζωής έχουν αποκρυπτογραφηθεί και σημαντική πρόοδος έχει σημειωθεί ως προς την κατανόηση της πολυπλοκότητας του ανθρώπινου εγκεφάλου. Φτάνουμε πιο κοντά στο δυσπρόσιτο στόχο της κατανόησης της προέλευσης του κόσμου μας, καθώς επίσης και της δικής μας θέσης σχετικά με τον κόσμο.
Η πρόοδος της επιστήμης είναι αναπόφευκτη, δεδομένου ότι εκφράζει την έμφυτη αναζήτηση των ανθρώπων για κατανόηση. Την ίδια στιγμή, είναι ζωτικής σημασίας για την ύπαρξή μας. Παραδείγματος χάριν, οι σημαντικές ανακαλύψεις στην ιατρική, από τους εμβολιασμούς και τα αντιβιοτικά έως τις μεγάλες προόδους στην καρδιολογία, συνέβαλαν αποφασιστικά στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής στον τελευταίο αιώνα μέχρι και τριάντα χρόνια. Τα μαθηματικά, ως καθολική γλώσσα της επιστήμης, έχουν διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο σε μερικές από τις ανωτέρω εξελίξεις. Πράγματι, εκτός του γεγονότος ότι αποτελούν τη βάση διάφορων επιστημονικών κλάδων συμπεριλαμβανομένης της φυσικής, έχουν συμβάλει επίσης σε τεράστιο βαθμό στην ιατρική, ιδιαίτερα με την παροχή μαθηματικών εργαλείων όπως οι στατιστικές, καθώς επίσης και των μαθηματικών που απαιτούνται για διάφορες τεχνικές απεικόνισης.
Είναι δύσκολο να βρεθεί ένας επιστημονικός τομέας στον οποίο η ελληνική σκέψη να μην έχει ασκήσει αποφασιστική επίδραση. Για παράδειγμα, ο υλισμός του Δημόκριτου και των Επικούρειων, καθώς επίσης και η θέση του Ηρακλείτου ότι «όλα βρίσκονται σε μια κατάσταση ροής» – πάντα ῥεῖ – αποτελούν τα βασικά στοιχεία του διαλεκτικού υλισμού. Ο ισχυρισμός του Επίκτητου ότι «η θλίψη προκαλείται όχι από τα γεγονότα τα ίδια, αλλά από την άποψή μας για αυτά» αποτέλεσε το έναυσμα για την ανάπτυξη του κλάδου της γνωστικής ψυχολογίας. Ο Ιπποκράτης και άλλοι αρχαίοι Έλληνες ιατροί άρχισαν πρώτοι να προσεγγίζουν την ιατρική ως πειραματική επιστήμη. Οι εκτενείς και σχολαστικές μελέτες του Αριστοτέλη τον οδήγησαν στη διατύπωση ορισμένων ιδεών που μπορούν να θεωρηθούν ως προδρομικές εκείνων του Δαρβίνου. Τα μεγάλα επιτεύγματα στην αστρονομία αναδείχθηκαν με την πρόσφατη αποκωδικοποίηση του αρχαίου ελληνικού αστρονομικού υπολογιστή γνωστού ως «Μηχανισμού των Αντικυθήρων». Ίσως το μεγαλύτερο επιστημονικό επίτευγμα της αρχαιότητας είναι τα «Στοιχεία» του Ευκλείδη. Πράγματι, είναι δύσκολο να βρεθεί άλλο έργο που να έχει ασκήσει ισχυρότερη επίδραση από αυτήν τη μνημειακή εργασία στην ανάπτυξη της σύγχρονης φυσικής και των μαθηματικών. Ο Kepler, ο Descartes, ο Newton και πολλοί άλλοι επιστήμονες τα μελέτησαν λεπτομερώς. Οι μεγάλοι αρχαίοι φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, ήταν πραγματικά οι διανοητές (επινοητές, διανοούμενοι) του στυλ που επανεμφανίστηκε αργότερα στην Αναγέννηση, έχοντας προβληματιστεί βαθιά σχετικά με την αλληλεπίδραση της επιστημονικής σκέψης, του πολιτισμού, της φιλοσοφίας και της ηθικής. Παραδείγματος χάριν, σύμφωνα με τον Πρόκλο, τα «Στοιχεία» του Ευκλείδη μπορούν να θεωρηθούν ως μια εφαρμογή της πλατωνικής φιλοσοφίας στη γεωμετρία: με τον ίδιο τρόπο που η διαλεκτική βασίζεται σε μεταφυσικά αξιώματα, έτσι και τα «Στοιχεία» του Ευκλείδη είναι βασισμένα σε μαθηματικά αξιώματα.
Πρόσφατα, η «ολιστική προσέγγιση» των αρχαίων Ελλήνων έχει επιστρέψει στην πρώτη γραμμή της σύγχρονης επιστημονικής σκέψης. Παραδείγματος χάριν, έχει γίνει σαφές ότι τα θεμελιώδη ζητήματα, όπως η κατανόηση της διαδικασίας της απόκτησης της γνώσης, καθώς επίσης και η γένεση των ηθικών αρχών, είναι δυνατόν να απαντηθούν μόνο εντός ενός διεπιστημονικού πλαισίου. Για παράδειγμα, ο Αριστοτέλης και αργότερα ο Locke έθεσαν ως αξίωμα ότι μαθαίνουμε συσχετίζοντας ιδέες ως αποτέλεσμα της εμπειρίας μας (γι’ αυτούς ο εγκέφαλος είναι tabula rasa). Αργότερα, ο Pavlov και ο Thorndike παρείχαν πειραματικές αποδείξεις για το ότι πράγματι μαθαίνουμε συνδυάζοντας διαφορετικά ερεθίσματα. Πρόσφατα, ο Kandel ήταν σε θέση να διαφωτίσει τους θεμελιώδεις μηχανισμούς σε κυτταρικό επίπεδο. Συγχρόνως, η περίπλοκη εγκεφαλική νευρωνική αρχιτεκτονική παρέχει τη φυσιολογική βάση της ύπαρξης της “tabula inscripta” του Πλάτωνα.
Η ενότητα Επιστήμη και Ηθική επιχείρησε να δώσει έμφαση σε μερικές από τις ανωτέρω εξελίξεις, τονίζοντας ότι είναι απολύτως ζωτικής σημασίας να ενισχυθεί και να διευκολυνθεί η σύνδεση της κοινωνίας με την επιστήμη. Τα τεράστια επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας παρέχουν τεράστιες υποσχέσεις αλλά ταυτόχρονα μπορεί να συνιστούν ιδιαίτερα επικίνδυνες απειλές. Οι ηθικές ερωτήσεις έχουν κινηθεί από τη σφαίρα της φιλοσοφίας προς τις πρακτικές διαδικασίες της ιατρικής περίθαλψης. Παραδείγματος χάριν, τα βλαστοκύτταρα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον για τη θεραπεία εξασθενητικών εκφυλιστικών ασθενειών, όπως η ασθένεια Parkinson και οι πολλαπλών ειδών σκληρύνσεις. Από την άλλη μεριά, ο γενετικός χειρισμός στο επίπεδο της ανθρώπινης αναπαραγωγής θα μπορούσε να ασκήσει δραματική επίδραση στην ύπαρξή μας. Σε άλλο επίπεδο, η εμφάνιση των νέων τεχνολογιών, συμπεριλαμβανομένης της νανοτεχνολογίας, της βιοτεχνολογίας και της τεχνολογίας των πληροφοριών, θα μπορούσε να έχει μια πρωτοφανή επίδραση στους εγκεφάλους των μελλοντικών γενεών. Οι συναφείς απειλές και οι ευκαιρίες που ανοίγονται στα παιδιά και τα εγγόνια μας καθώς ο 21ος αιώνας ξετυλίγεται, απαιτούν σοβαρή διερεύνηση.
Δίνοντας μια πιο αισιόδοξη νότα, οι πρόσφατες εξελίξεις στην επιστήμη γενικά και στη νευρολογία ειδικότερα, μας φέρνουν πιο κοντά στην εξέταση ίσως του πιο βαθυστόχαστου ανοικτού ακόμα ερωτήματος της ανθρώπινης αναζήτησης: είναι δυνατό για τον ανθρώπινο εγκέφαλο να κατανοήσει τον εαυτό του, ή όπως οι αρχαίοι Έλληνες θα έλεγαν «γνῶθι σαὐτὸν»;
